Fransızca’daki La Raison D’etat ifadesiyle benzerliği bulunan hikmet-i hükümet kavramı bir ülkenin çıkarlarının söz konusu olduğu durumlarda önceden uygulanan yasa ve kuralların bir süreliğini (?) askıya alınması ve belli bir grubun bu yasalardan muaf tutulması anlamına gelir. Belli bir grubu kutsayıp, yücelten böyle bir anlayışta bu grubun yapıp edeceği her türlü faaliyet yine ülkenin faydası için gibi algılandığından sorgulanmadan uygulanacaktır. Başlangıçta bazı önemsiz gibi görünen yasa ve kuralların rafa kaldırılması ile başlayan bu süreçte daha sonra temel insan hakları, adalet ve ifade özgürlüğü gibi kavramlar da değersizleşecektir.
Bir toplumun yeniliklere ve gelişime açık kalmaya devam etmesi, kendi içindeki farklılıklara ve eleştirel düşünen insanların varlıklarını korumasına bağlıdır. Bu sebeple ifade özgürlüğü, demokratik ve hukuk kurallarına göre yönetilen bir ülkenin vazgeçilmez temel taşlarından biridir. Düşüncelerin serbestçe ifade edilemediği, herkesin belli bir görüşe göre hizaya getirildiği bir ortamda neyin ülkenin çıkarı ya da faydası için olduğunu özgürce tartışmakta mümkün olmayacaktır. ‘Demokrasinin bekası’ özgür eleştiri ortamına ve farklı görüşlerin varlığına bağlıdır. Bundan dolayı hikmet-i hükümet ve ifade özgürlüğü arasında doğrudan bir çelişki vardır.
Toplumda kimin haklı kimin haksız ya da hangi görüşün doğru hangisinin yanlış olduğunu anlamanın tek yolu herkesin yasalar ve hukuk karşısında eşit olmasına, nepotizmin her türlü kurumdan uzaklaştırılmasına, eleştirinin ve farklı görüşlerin hoşgörüyle karşılanmasına bağlıdır. Ortak iyiyi, neyin halka daha fazla fayda ve yarar sağlayacağını elde etmenin tek yolu ifade özgürlüğünün ve eleştiri kültürünün hayatımızın bir parçası haline gelmesiyle sağlanacaktır.
Kalabalık toplumda ‘birey’ olmayı başarabilmek ancak kişinin şahsına özgü bağımsız bir düşüncesi olmasıyla mümkündür. İçerisinde yetiştiğimiz kolektif ortam gereği bazı görüşlerin kolayca kutsanabildiği ve tabulaştığı şartlarda yine bir görüşü eleştirebilmek, kendi yorumumuzu yapabilmek insanın ‘biri’ olabilmesine bağlıdır. Bu sebeple hikmet-i hükümet anlayışının temel problemi zaman içerisinde toplumda ‘şahsiyet(kişi)’ algısını köreltmesi ve halka neyin doğru neyin yanlış olduğunu açıklayıp, onları neyi okuyup,dinleyip,bilmeleri gerektiği konusunda zorlamasıdır. İnsanların kendi kişiliklerini oluşturmalarına izin verilmediği bir ortamda ‘toplum’ ya da ‘halk’ kavramlarından da söz etmek zor olacaktır. Böyle bir ortamda sadece belli bir ideolojinin peşinden sürüklenen yığınlar varlıklarının sürdürecektir.
Devletin ve toplumun bekası için gerekli ön önemli şartlardan biri o ülkede adaletin herkese eşit olarak sunulmasına bağlıdır. Kadim bir siyaset görüşü olan Daire-i Adliye teorisinin ilk cümlesi ‘Adl mûcib-i salâh-ı cihândır’ diye başlamaktadır. Günümüz Türkçesiyle bu ifade ‘Dünya barışının temeli adalettir’ anlamına gelmektedir. Adil olmak ise kişinin önce kendine karşı dürüst olması daha sonra içerisinde yaşadığı toplumdaki farklılıklara saygı ve müsamaha göstermesine bağlıdır.
